ΣΤΡΑΤΗΣ ΤΣΙΡΚΑΣ ….. και το Ανθρωπάκι….

Έμεινα έκπληκτος με τον αριθμό όσων έχουν ασχοληθεί με την κριτική για την ζωή και το έργο του Τσίρκα , για την βιβλιοθήκη του , για την αλληλογραφία του  υπάρχει μεταδιδακτορικό ακόμα και για τις αφιερώσεις στα βιβλία του. Ο κατά κόσμο Γιάννης Χατζηανδρέας έγραφε με ψευδώνυμα , εκτός του Στρατής Τσίρκας έχει υπογράψει και με το Λάμπης Ιωάννου , το Λουκής Αράπης και Λόγια Σταράτα . Δύσκολες εποχές , λογοκρισία επέβαλαν η αγγλική , η ελληνική και η αιγυπτιακή αστυνομία .Ο Τσίρκας έχει την κοσμοπολίτικη κουλτούρα της ελληνικής παροικίας της Αιγύπτου . Ξένες γλώσσες , άριστος  γνώστης της γαλλικής γλώσσας [ βοήθησε  στην μετάφραση του Μαρσέλ Προύστ] αγγλική λογοτεχνία , επαφές με ξένους διανοούμενους , παρακολουθούσε τα  διεθνή ρεύματα  και όλο το περιβάλλον του ήταν πλούσιο πνευματικά . Για βιοποριστικούς λόγους ζει στην Άνω Αίγυπτο για δέκα χρόνια σε βαμβακοβιομηχανία . Η επαφή του με τους φτωχούς και καταπιεσμένους  φελλάχους  διαμορφώνει την πολιτική του ιδεολογία και οργανώνεται στο Κομμουνιστικό Κόμμα παράρτημα Αιγύπτου .  Στην Αλεξάνδρεια το 1930 γνωρίζει τον Καβάφη. Στον φίλο του Μ. Παπαιωάννου στην Αθήνα  [ ζωντανό αντηχείο όπως τον έλεγε για την ενημέρωση του ] έγραφε.

Προχωρώ αργά . Πότε θα τελειώσω . Εσύ δεν μπορείς να φανταστείς τις ελλείψεις μου. Δεν έκανα πανεπιστημιακές σπουδές για να έχω μια μέθοδο .Δεν ασχολήθηκα σοβαρά συστηματικά  με την φιλοσοφία και τη αισθητική. Δεν έχω την ευχέρεια , τον αυτοματισμό της γλώσσας που έχετε σεις που ζείτε στην Ελλάδα . Ένα πράγμα μπορεί να το βλέπω κατακάθαρο στο μυαλό μου , όμως σε πια  γλώσσα το σκέπτομαι ? λίγο ελληνικά , λίγο γαλλικά , λίγο αγγλικά , λίγο αράπικα ! Και πάντα έχω την αίσθηση πως σας μιλώ μια γλώσσα με ξενική προφορά . Η δυσκολία αυτή δεν τον εμπόδισε το 1958 να πάρει το κρατικό βραβείο βιογραφίας για την μελέτη του για τον Καβάφη .Η μελέτη του ξεσήκωσε κατακραυγές και αντεγκλήσεις δεξιά και αριστερά , κυρίως στην παροικία . Στην Ελλάδα ο Τσίρκας υπογράφει με τον εκδοτικό οίκο  Κέδρο . Οι Έλληνες διανοούμενοι έβλεπαν με εκτίμηση τους αιγυπτιώτες λόγιους . Σήμερα μελέτη για τον Καβάφη χωρίς να περάσεις από τον Τσίρκα δεν γίνεται , εγώ θα πρόσθετα και την ελληνική ιστορία του Β. παγκόσμιου πολέμου . Από τα πρώτα διηγήματα φάνηκε η συγγραφική του προσωπικότητα , αλλά εκείνος έψαχνε το μεγάλο μυθιστόρημα . Οι πνευματικοί φίλοι του στην Αθήνα του έδιναν δύναμη και κουράγιο να γράψει , οι συντοπίτες του ακόμα τσακώνονται για το κρατικό βραβείο που πείρε για τον Καβάφη .

Να το βγάλω από πάνω μου να γράψω ένα μυθιστόρημα . Τότε θα ξαναβρώ τα κέφια μου , τη χαρά της ζωής . Σας ευχαριστώ αγαπημένοι φίλοι , και σας βεβαιώνω πως η θελημένη σας  υπερβολή στους επαίνους δεν πήγε χαμένη . Μου δίνετε φτερά . Έγραφε στους φίλους του στην Αθήνα .

Με την προέλαση του Ρόμελ προς την Αλεξάνδρεια πολλοί Έλληνες πηγαίνουν στην Παλαιστίνη , ανάμεσα τους και ο Τσίρκας . Ο καθοδηγητής τους τον θεωρεί πιο χρήσιμο ανάμεσα στον αιγυπτιώτη  ελληνισμό και τον στέλνει πίσω μαζί με μερικούς ακόμα συντρόφους του . Αποκρυστάλλωμα της δουλειάς τους ήταν η ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου .

Ανάμεσα στη συγγραφή του πρώτου τόμου δηλαδή της Λέσχης και του ιστορικού γεγονότος , υπάρχει ο χρόνος των είκοσι ετών , αρκετός για να μην του διαφεύγουν λεπτομέρειες , αλλά και πιο κατασταλαγμένα και πιο καθαρά . Πίστευε ότι ο ρόλος του μυθιστορήματος είναι  ενεργή κριτική  της κοινωνικής και πολιτικής ζωής .  Επιμένει στην ιστορική ακρίβεια .

Ο αναγνώστης θέλω να πάρει την κατάλληλη στάση από την αρχή , από μόλις πλησιάσει το κείμενο Τη θέλησα δύσκολη , χαοτική την αρχή , επίτηδες . Τον αναγνώστη που θα έπιανε να με πρωτοδιαβάσει στο λεωφορείο ή στο αποχωρητήριο δεν τον θέλω .  Τον θέλω να κουραστεί μαζί μου , συνένοχό μου για να καταλαβαίνει όλες τις βουβές χειρονομίες , όλα τα κρυφά χαμόγελα , τα υπονοούμενα και τις ματιές μου.  Ο Τσίρκας διαβάζεται αργά και στοχαστικά.Πιο κοντά στην ξένη λογοτεχνία είχε διαφορετικό τρόπο γραφής , η αφήγησή του ανανέωσε την ελληνική λογοτεχνία , τον φώναζαν μοντερνιστή και Ευρωπαίο .Ακυβέρνητες πολιτείες     Τρεις τόμοι , κάθε τόμος για μια ακυβέρνητη πολιτεία.

Ιερουσαλήμ   Καϊρο  Αλεξάνδρεια  .Λέσχη   Αριάγνη   Νυχτερίδα  .

Ο Τσίρκας δεν κάνει μόνο καταγραφεί των ιστορικών γεγονότων στην Μ.Ανατολή  φτιάχνει τους ήρωες του μέσα σε μια πολιτισμική κοινωνία με διαφορετικές γλώσσες και θρησκείες που συμβιώνουν και σέβεται το άλλο .Αμφισβήτησε και πολέμησε το κατεστημένο , γνώρισε πολλές ήττες και δεν ξεπούλησε τα όνειρα του , τα αντιμετώπισε με αξιοπρέπεια και θάρρος

Κατήγγειλε τις μηχανορραφίες και τις συναλλαγές των εξόριστων κυβερνήσεων της Μ.Ανατολής  . Ο Τσίρκας είχε κώδικα τιμής και τον υπερασπίστηκε .

Το πρώτο από την τριλογία του Τσίρκα βιβλίο αναφέρεται στο καλοκαίρι του 42 όταν τα τεθωρακισμένα του Ρόμελ ετοιμάζονταν να εισβάλουν στην Αίγυπτο .

Η πλοκή είναι γύρω από μια πανσιόν με τους ενοίκους από διάφορες εθνότητες να ζούν  την καθημερινότητα τους , με τους έρωτές τους , τα πάθη τους ,την αμαρτία , την αισχροκέρδεια των καιροσκόπων , τον θάνατο .  Ένας μυθοπλαστικός  καμβάς που γύρω του έχει τον πόλεμο και την ιστορία             Προσπαθεί να υπερασπιστεί την ιστορική αποτυχία , την καταστολή του κινήματος .Ένα από τα πρόσωπα της Λέσχης είναι το Ανθρωπάκι , με το Α κεφαλαίο σαν να είναι το όνομα του . Αυτό το πρόσωπο προκάλεσε πολλές φασαρίες και συζητήσεις γύρω από το ποιος είναι . Αντί να τον παρατηρήσουν σαν ένα πρόσωπο μέσα στο μυθιστόρημα άρχισαν να ψάχνονται ποιος είναι.

Για να δούμε ο ίδιος τη λέει για το Ανθρωπάκι .

Για το Ανθρωπάκι , συναρμολόγησα εντυπώσεις από τα καμώματα κάποιων ανάμεσα στους πρωταγωνιστές του δράματος της Μ. Ανατολής , τις έδεσα με δανικές λεπτομέρειες , από τον ένα το γέλιο του ή ένα νευρικό τικ , από τον άλλο την περπατησιά του ή τον βερμπαλισμό του , τις συμπύκνωσα και έφτιαξα ένα τύπο που συμβολίζει μια νοοτροπία , ένα ήθος ζωής με τα θετικά του και τα αρνητικά του . Προσπάθησα να τον κάνω πειστικό , δηλαδή όσο γίνεται πιο κοντά στην ιστορική αλήθεια . Φαίνεται πως ως ένα σημείο το πέτυχα, γιατί δεν  είναι λίγοι όσοι νόμιζαν πως αναγνώρισαν κάποιον . Φυσικά πέφτουν έξω .

Ο Τσίρκας με το Ανθρωπάκι κατήγγειλε τις μηχανογραφίες και τις συναλλαγές , την ιδιοτέλεια να καρπωθείς το αίμα και τον κόπο των άλλων , κατήγγειλε την υποκρισία και τον κενό λόγο , την δίψα για εξουσία .  Τότε εμφανίζεται στον τύπο μια επιστολή από κάποιον  «αγανακτισμένο πολίτη»  άγνωστο σε όλους , ονόματι  Παπαλέξη που εκτός των άλλων ζήταγε την διαγραφή του από το κόμμα. Η Αθήνα  αγνόησε  την επιστολή . Πρέπει να υπερασπιστώ το δικαίωμα του μυθιστορήματος να λέει την αλήθεια χωρίς να κινδυνεύει από κάθε ευέξαπτο ηλίθιο που νομίζει πως εκείνον ζωγραφίζει.

Είναι όλα τούτα τόσο πρόστυχα που κάθε περιθώριο υπομονής και συγχώρεσης έχει εξαντληθεί . Πρέπει να είναι κάποιος που στο πρόσωπο του Ανθρωπάκι νόμιζε πως σατιρίζεται ο ίδιος και κατηγορεί το βιβλίο σαν εχθρικό και διασπαστικό .Ποιος θα  τολμήσει να αναγνωρίσει τα μούτρα του στ΄Ανθρωπάκι . Τους περιμένω στο μαρμαρένιο αλώνι.

Στον Μ.Παπαιωάννου με επιστολή στις 12 Ιούλη του 61 γράφει.

Ασκεί παρεμβατισμό στο πνεύμα και τις ψυχές, βιάζει και απαλλοτριώνει συνειδήσεις στ΄όνομα της ενωτικής πορείας . Κυνηγάει πικάντικες ιστορίες.

Στο περιοδικό Γράμματα και Τέχνες ο Αλεξ. Αργυρίου έγραψε για την επιστολή. < είναι , κατά την κρίση μου , υπόδειγμα αδειασμένης κεφαλής από την πιο στοιχειώδη παιδεία και γεμισμένης με την τυφλωμένη λογική φανατικού μισιοναρίου , με το τυφλό μίσος ιεροεξεταστή . Παρακαλώ να κρατηθεί ως τεκμήριο μιας νοοτροπίας  που αλλοίμονο δεν είναι προς εξαφάνιση .> .

Ενώ στην Ελλάδα και στην Κύπρο  η Λέσχη γίνεται ανάρπαστη στην Αίγυπτο η Πρωτοποριακή Οργάνωση Ελλήνων Αιγύπτου  χωρίς πλειοψηφία  και χωρίς να ρωτηθεί η Αθήνα του ζητούν να αποκηρύξει  το βιβλίο του ειδάλλως θα τον διαγράψουν από το κόμμα .  Οι < εκτελεστές > δε έλαβαν υπ΄όψιν τους ούτε τις περγαμηνές του ούτε τα εγκωμιαστικά σχόλια από την Αθήνα , ούτε τις εξηγήσεις ότι σ΄ένα μυθιστόρημα δεν γράφουμε  ιστορία , τέλος ζήτησε δημόσιο διάλογο αλλά και αυτό τ΄αρνήθηκαν . Ο Τσίρκας διεγράφη από το κόμμα στην Αίγυπτο και η Λέσχη θεωρήθηκε ότι κουρελιάζει το μεσανατολικό οργανωμένο κίνημα και την ηγεσία του. Η διαγραφή του δεν επικυρώθηκε ποτέ από την  Αθήνα .  Η Φούλα  Χατζηδάκη  στο περιοδικό Διαβάζω έγραψε . Καιρός να μάθουμε να διαβάζουμε και να καταλαβαίνουμε τι διαβάζουμε δηλ. το νόημα , όχι ξεκρέμαστες φράσεις ή ο φόβος της αλήθειας . Ο Τσίρκας κατακρίνει τους βερμπαλιστές, τσιτατολόγους , τους υποκριτές . Και καλά κάνει . 

Ένας άλλος ήρωας του Τσίρκα είναι ο Μάνος  Σιμωνίδης ο νεαρός διανοούμενος ανθυπολοχαγός του Αλβανικού , παράνομος στην Αλεξάνδρεια , προσπαθεί με δική του ευθύνη να ξεκαθαρίσει τα αίτια της διάλυσης της Δεύτερης Ταξιαρχίας από τους Άγγλους ,  λέει στο Ανθρωπάκι .Είσαι σάπιος άνθρωπος , μωρέ , του λέω. Και όταν ένα κίνημα έχει σάπιους στην ηγεσία του , ή σαπίζει ολάκερο ή τους ξερνάει. Εγώ το λαό μας τον ξέρω. Θα σε ξεράσει.

Ο Μάνος Σιμωνίδης από την Λέσχη στην Αριάγνη με την προωθημένη συνείδηση βρήκε τον μίτο για την έξοδο από τον λαβύρινθο στην πείρα , την σοφή αγάπη , την κατανόηση και την θέρμη της καρδιάς των απλών ανθρώπων .

Παραφράζοντας τη ρήση της Φ.Χατζηδάκη τελειώνω .Έως ανοίξουν τα βιβλία της ιστορίας και μας διαφωτίσουν τι έγινε στη Μ.Ανατολή ,το κίνημα του Ναυτικού , η δράση της Ιντέλιντζες  Σέρβις , γιατί έστειλαν το καταδρομικό Αβέρωφ στην Βομβάη και το Ήφαιστος στο Πορτ Σουδάν.

Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΝΤΕΝΣΑΟΥΙ

    Σαν τόφεραν οι  Χριστιανοί* να το κρεμάσουν. Το δεκαεφτά  χρονώ αθώο παιδί, Η μάνα του που στην κρεμάλα εκεί κοντά σέρνονταν και χτυπιούνταν μες τα χώματα. Κάτω από τον μεσημεριανό, τον άγριον  ήλιο  Πότε ούρλιαζε, και κραύγαζε σα λύκος, σα θηρίο Και πότε εξαντλημένη η μάρτυσσα  μοιρολογούσε  Δεκαεφτά χρόνια μονάχα με τάζησες παιδί μου. Κι όταν το ανέβασαν στην σκάλα της κρεμάλας κ΄επέρασαν το σκοινί και τόπνιξαν το δεκαεφτά χρονώ αθώο παιδί,κ΄ελεεινά κρεμνιούνταν στο κενόν με τους σπασμούς της μαύρης του αγωνίας το εφηβικόν ωραία καμωμένο σώμα, η μάνα η μάρτυσσα  κυλιούντανε στα χώματα και δεν μοιρολογούσε πια για χρόνια τώρα.

‘’ Δεκαεφτά μέρες μονάχα’’ μοιρολογούσε,

Δεκαεφτά μέρες μονάχα σε χάρηκα παιδί μου.

                                                                        Κ.Π.Καβάφης.

Απαγχονισμός αθώων φελάχων.
photo-Illustration-1906 

    Αυτό είναι ένα σπάνιο ποίημα του Καβάφη που βρήκε και το διέσωσε μαζί με σημειώσεις και διορθώσεις ο Γ.Π.Σαββίδης, δεν πρέπει να είχε πάρει τις τελικές αποφάσεις ο ποιητής. Βρέθηκαν σημειώσεις που το Χριστιανοί αντικαταστάθηκε από το Βρετανοί. Ο Στρατής Τσίρκας πείρε την άδεια να ασχοληθεί με την ανάλυση και δημοσίευση του ποιήματος. Ο ποιητής Αλέκος Σεγκόπουλος αποδίδει το ποίημα στην προσπάθεια του Καβάφη να καταγγείλει την απάνθρωπη απόφαση του έκτατου δικαστηρίου και την βάρβαρη συμπεριφορά των Άγγλων στρατιωτικών. Η περίοδος 1882 έως το 1914 ονομάζεται συγκαλυμμένο προτεκτοράτο γιατί ενώ επισήμως η Αίγυπτος ήταν τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με κυβέρνηση που είχε επικεφαλή Αιγύπτιο πρωθυπουργό, στην πραγματικότητα η εξουσία βρίσκονταν στα χέρια του Άγγλου προξένου. Η βοήθεια των Άγγλων στην Αίγυπτο ήταν στην κρατική μηχανή και στην αναδιοργάνωση του στρατού με Άγγλους αξιωματικούς. Απετράπη η εκβιομηχάνιση της χώρας και το εμπόριο γινόντανε από τους ξένους που απολάμβαναν φορολογικές ελαφρύνσεις και εξαιρέσεις που είχαν δρομολογηθεί από τον Σουλτάνο για προστασία των ξένων επενδυτών όταν η αυτοκρατορία παράκμαζε και απεγνωσμένα έψαχνε για την ανάπτυξη από το εξωτερικό. Ο Άγγλος πρόξενος Κρόμερ ήταν ένας αυταρχικός ανώτερος αυτοκρατορικός υπάλληλος που πίστευε ότι θα διοικεί για πάντα. Όταν ο χεδίβης Αμπάς ο Β εκδήλωσε τάσεις μερικής ανεξαρτησίας ο Κρόμερ τον υποχρέωσε σε εξευτελιστική δήλωση υποταγής . Με όλη αυτή την καταπίεση αναπότρεπτα και νομοτελειακά αναπτύσσεται ένα εθνικιστικό κίνημα από Αιγύπτιους διανοούμενους με αίτημα την απελευθέρωση της πατρίδος τους . Ηγέτης αυτού του κινήματος ήταν ο νεαρός δικηγόρος Μουσταφά Κάμελ που μέχρι τον θάνατο του το 1908 μάταια πίστευε στην βοήθεια των Γάλλων και των Οθωμανών για την απελευθέρωση από τους Άγγλους. Το 1906 συμβαίνει ένα τραγικό γεγονός που συγκλόνισε τον πολιτισμένο κόσμο και ανάγκασε τον Κρόμερ να δώσει εξηγήσεις στην Αγγλική βουλή και αργότερα να αντικατασταθεί. Ήταν αρχές του Ιουνίου, μια μονάδα Βρετανών στρατιωτών κατεβαίνει από το Κάιρο στην Αλεξάνδρεια, όλοι οι αστυνομικοί σταθμοί έχουν πάρει σήμα να αναφέρουν το πέρασμα τους.

    Στις 13 Ιουνίου στρατοπεδεύουν πάνω στην διώρυγα Μπακουρία κοντά στο χωριό Τάλα της μουδιρίας Μενουφίας. Το μεσημέρι πέντε αξιωματικοί ξεκινούν με τα άλογα τους, πιο κάτω οι τέσσερις τα παρατούν και ανεβαίνουν σε άμαξα και σε λίγα χιλιόμετρα φθάνουν στο χωριό Ντενσουάι. Εκεί χωρίζονται σε δύο ομάδες και αρχίζουν να τουφεκάνε τα ήρεμα περιστέρια στους περιστερώνες, στις διαμαρτυρίες των φελάχων που τους είδαν σαν λαθροθήρες, δεν έδωσαν σημασία και συνέχισαν βάζοντας φωτιά σε αλώνι με άχυρα αποτέλεσμα να τραυματιστεί σοβαρά μια μάνα με το παιδί της η Όμ Μοχάμεντ 26 χρονών. Τότε τους ρίχτηκαν οι φελάχοι με πλήθους και ρόπαλα, οι Άγγλοι αμυνόμενοι πυροβόλησαν και τραυμάτισαν τέσσερις φελάχους, μα αυτοί βρήκαν την δύναμη και αφόπλισαν τους Άγγλους. Ένας αξιωματικός ο κάπτεν Μπούλ ετών 31 παλαίμαχος του πολέμου των Μπόερς , πληγωμένος από πέτρα στον κρόταφο γύρισε στο στρατόπεδο πεζός με θερμοκρασία 42 βαθμών Κελσίου. Μόλις έφτασε στο στρατόπεδο πέθανε. Ο Άγγλος γιατρός που τον εξέτασε, απεφάνθη ότι αιτία θανάτου ήταν η ηλίαση, την ίδια διάγνωση έκανε και ο Αιγύπτιος γιατρός για την άδεια ταφής. Οι Άγγλοι στρατιώτες ξεχύνονται και ζητούν εκδίκηση, όπως στο δικό μας Δίστομο, την 1η Μαΐου του 44 και άλλα πολλά μαρτυρικά χωριά, συλλαμβάνουν 52 φελάχους και τους οδηγούν σε μια ταχεία δίκη γεμάτη ευτράπελα . Μέσα σε τρεις μέρες βγαίνει η απόφαση ,τέσσερις καταδικάζονται σε απαγχονισμό , δύο σε ισόβια καταναγκαστικά έργα, ένας σε δεκαπέντε χρόνια καταναγκαστικά, έξι σε επτά χρόνια , τρεις σε φυλάκιση ενός έτους και τέλος πέντε σε δημόσιο μαστίγωμα. Η απόφαση όριζε την εκτέλεση την αυριανή ημέρα και τόπος στο ίδιο το χωριό για παραδειγματισμό και εκδίκηση. Ο Καβάφης συγκλονίζεται από την τραγωδία της μάνας που μοιρολογεί και χτυπιέται για τον γιό της που ήταν μόλις δεκαεπτά χρονών και τον πήγαιναν στην κρεμάλα, Ιούσεφ Χουσεΐν Σελίμ τον έλεγαν. Κυλιέται στο χώμα και φωνάζει για την αδικία. Δεκαεπτά ημέρες ήταν ο χρόνος από την αρχή των γεγονότων ως την ημέρα της απόφασης του Δικαστηρίου.

Φωτογραφία εποχής 
photo-Illustration 1906 Phare d' Alexandrie

    Για χωριό Ντενσάουι έγραψαν πολλοί Αιγύπτιοι ποιητές όπως ο Χάφεζ Ιμπραήμ, ο Χαλίλ Μουτραν, ο Αχμέτ Σάουκι και άλλοι. Η λαϊκή μούσα ύμνησε το μαρτυρικό χωριό, υπάρχουν ηλικιωμένοι που θυμούνται παραδοσιακά μοιρολόγια για το Ντενσάουι και τα λένε με συνοδεία ραμπάμπας ( λύρα με δύο χορδές ) Το χειρότερο αυτής της τραγωδίας  όπως γράφει ο ειδικός απεσταλμένος του  γαλλόφωνου Phare d’Alexandrie  είναι ότι τα πτώματα δεν επιστράφηκαν στους συγγενείς.


* Αναφέρεται στους Άγγλους.
Δημοσιεύθηκε στα Παναιγύπτια τεύχος 170
                                                    

   Γιώργος Σφακιανάκης

ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΟ ΧΡΥΣΑΦΙ

 

Χτύπησε το τηλέφωνο μου,
Γιώργο για σου είμαι η Ολυμπία, έβγαλα καινούργιο βιβλίο και θέλω να γράψεις στα Παναιγύπτια.
Τέτοια εποχή  βρήκες Ολυμπία που είναι όλα γκρίζα.
Ο πολιτισμός θα μας βγάλει από την κρίση, ο καθένας με την δουλειά του, ο καθένας με αυτό που ξέρει. 
Οικονομική κρίση έχουμε, πολιτιστική κρίση δεν έχουμε.
Αν αυτά δεν είναι λόγια ποιητή τότε ποια είναι. 

    Οι κριτικοί τοποθετούν την Ολυμπία Καράγιωργα μεταξύ  ρομαντικής ποίησης και λυρικής, εγώ θα την  τοποθετούσα μεταξύ ρομαντισμού και Χαϊ-κού αυτό το ιαπωνικό είδος ποίησης που με λίγες λέξεις με νοηματική πυκνότητα προσπαθεί να εκφράσει την ουσία της στιγμής στο μυαλό και όχι στην εικόνα. Εγκεφαλική ποίηση.
Μου θυμίζει φιλοσοφία του Κομφούκιου.
    Η Ελληνική λογοτεχνία στην Αίγυπτο έχει μερικά χαρακτηριστικά που την  κάνουν μοναδική και αξίζει να τη  δούμε με την πρέπουσα προσοχή και ως προς την ποιότητα και ως προς την ποσότητα.  Ο Ιωάννης Χατζηφώτης στην έκδοση του το 99 Ανθολογία νεοελλήνων Αιγυπτιωτών ποιητών αριθμεί μόνο Αλεξανδρινούς, 70 ποιητές.
Οι πατριάρχες της Αιγυπτιώτικης λογοτεχνίας είναι ο Κ. Καβάφης και ο Στρατής Τσίρκας μετά ακολούθησαν και άλλοι πολλοί που σε αναλογία με τον πληθυσμό ήταν μεγάλος ο αριθμός. 
    Και οι δύο λογοτέχνες είχαν άριστες σχέσεις με την μητρόπολη της Αθήνας, παρακολουθούσαν τα δρώμενα και είχαν πολλούς αναγνώστες. Αλληλογραφούσαν με φίλους και μάθαιναν τα λογοτεχνικά νέα της πατρίδας και τους ενημέρωναν για την πορεία των έργων τους. Οι επιστολές που έχουν διασωθεί είναι ακόμα και σήμερα υπό μελέτη, μετά από τόσα χρόνια ακόμα αναλύονται και βγαίνουν πολύτιμα συμπεράσματα.  Οι λόγιοι της Ελλάδας έτρεφαν μεγάλη εκτίμηση στους συναδέλφους τους στην Αίγυπτο που παρήγαγαν σπουδαίο έργο και δεν είχαν τίποτα να ζηλέψουν από την Ελλάδα, είχαν όλα τα χαρακτηριστικά της φυλής μας ακόμα και την διχόνοια. Ούτε ο Καβάφης αλλά ούτε και ο Τσίρκας είχαν εύκολη αποδοχή από τους Έλληνες κριτικούς στην Αίγυπτο. Ο Τσίρκας είχε πάρει βραβείο στην Αθήνα και στην Αίγυπτο δύο χρόνια μετά λογομαχούσαν μέσω του τύπου. Μπορεί τώρα να διδάσκονται στα πιο απομακρυσμένα Πανεπιστήμια του κόσμου αλλά τότε δυσκολεύτηκαν πολύ.
    Γενικά ο δρόμος της λογοτεχνίας είναι μοναχικός και δύσκολος.    Ζώντας σε μια πολιτισμική χώρα, γνώστες ξένης γλώσσας και με τις προσωπικές τους επαφές, βοηθήθηκαν στην διεθνή τους αναγνώρισης, παρακολουθούσαν πιο εύκολα τα διεθνή γεγονότα και τα ρεύματα της εποχής. Ο Φόρστερ, ο Ντάρελ, ο Χάαγκ και ο Σεφέρης βοήθησαν τον ποιητικό λόγο του Καβάφη να μαθευτεί στην Ευρώπη. Από την άλλη οι επαφές του Τσίρκα στο Β. Διεθνές Συνέδριο Συγγραφέων για την υπεράσπιση της κουλτούρας ενάντια στο φασισμό, με τον Αραγκόν,  Μπρέχτ,  Π.Νερούντα, η Πασιονάρα και άλλους πολλούς, τον έκανε παγκοσμίως γνωστό.
    Ο Ρομαντισμός που ακολούθησαν πολλοί  καλλιτέχνες ήταν ένα διεθνές κίνημα σε όλες τις μορφές της τέχνης,  με στάση ζωής ενάντια στην εμπορευματοποίηση του καπιταλισμού, ένα λιμάνι στις ανθρώπινες αξίες που είχαν αρχίσει να φθείρονται, νοσταλγεί το παλιό, το όμορφο, το εξωτικό αλλά όχι το κλασικό. Αμφισβητεί τις αξίες του παρελθόντος και βάζει καινούργιες, θέλει την ελευθερία της δημιουργίας, αλλάζει τους παλιούς κανόνες έκφρασης και αναδεικνύει το συναίσθημα και την φαντασία. Η μελαγχολία, η απαισιοδοξία και η νοσταλγική διάθεση είναι τα  χαρακτηριστικά Ρομαντισμού. 
    Η Ολυμπία είναι ρομαντική γιατί έχει στάση ζωής, θέλει να φέρει το χαμόγελο στους συνανθρώπους της με την ποίηση, γράφει στο πρώτο πρόσωπο του ενικού για την εμπειρία της στην ζωή με την φύση , την επαφή της με τον θεό, έχει επιβλητικά σκηνικά, ταξιδεύει και ψάχνει άλλους κόσμους, τριγυρνάει στις θάλασσες και τους ουρανούς, μαζεύει βότσαλα και αστέρια.
    Δεν είναι δική μου πρωτοβουλία αυτό το κείμενο, μου το ζήτησε και εγώ φοβήθηκα, δεν είναι μια κριτική ενός βιβλίου, να πάρεις ένα αντιπροσωπευτικό της ποίημα και να γράψεις τι ωραίο που είναι. Είναι το σύνολο της ποίησης της, έργο ζωής, άλλωστε έχουν γράψει εγκωμιαστικά λόγια επαγγελματίες, εγώ για το σύνολο της ποίησης της τι να γράψω, τι ανάγκη έχει τα λόγια μου.

    Ολυμπία έχεις μπει στα λεξικά, έχεις ταξιδέψει, έχεις διδάξει,  έχεις τόσες ποιητικές συλλογές, έχεις τις καλύτερες λογοτεχνικές γνωριμίες, έχεις βραβευτεί από την Ακαδημία από μένα τι θέλεις;  εγώ είμαι ένας αιρετικός, δεν είμαι για καλά λόγια. 
 Και ποιος σου ζήτησε καλά λόγια, ήταν η απάντηση της, πιστεύω στην δύναμη του λόγου σου, εσύ με καταλαβαίνεις.

    Έχει δίκιο σε  αυτό οι ποιητές είναι δύσκολοι άνθρωποι, αν δεν τους ζήσεις και συναναστραφείς μαζί τους, δεν τους καταλαβαίνεις. Δεν μπορείς εύκολα να αντιληφθείς τι τους εμπνέει και τι τους θίγει.
    Η Ολυμπία Καράγιωργα είναι μια λογοτέχνης της παροικίας και όποια επιτυχία κάνει, θέλει να την μοιραστεί με τους Αιγυπτιώτες , ζει και   γράφει στην Λέρο, ήρθε εδώ στο φιλόξενο χώρο, να μοιραστεί την χαρά της μαζί μας. Έχει έντονο το δέσιμο με τους Αιγυπτιώτες. 

    Έχει όλες τις προϋποθέσεις για διεθνή αναγνώριση, έχει την δική της γραφή, δεν μιμείται, άμα την διαβάσεις μια φορά, αμέσως την αναγνωρίζεις,  Η δύναμη της είναι στα λιγόλογα ποιήματα, εκείνα που δεν σε αφήνουν να γυρίσεις σελίδα, μένεις εκεί και αναλύεις, ψάχνεις, αναρωτιέσαι, φαντάζεσαι και μετά θαυμάζεις πώς με τόσες λίγες λέξεις λέει τόσα πολλά.  Προσπαθείς να προσθέσεις μία λέξη στα μικρά της ποιήματα και δεν χωράει, δύο αράδες είναι γραμμένες και γέμισε η σελίδα, έχει αρχή και τέλος.

    Και μέσα στην οικονομική κρίση που περνάμε, αποφασίζει όλο αυτό το χρυσάφι της ζωής της να το μαζέψει σε ένα τόμο και να το βγάλει στο φως.

Στο φως το χρυσάφι.
Πετυχημένος τίτλος, και σωστή και τολμηρή ενέργεια να μαζέψει όλο της τον κόπο και τον πόνο σε μία έκδοση. Σε όλη της την ζωή τολμούσε . Μου αρέσει που στα ποιήματα της σε ενημερώνει θέση και ώρα για να μπορέσει και ο αναγνώστης να εγκλιματιστεί. Δεν γράφει ποίηση με συνδυασμό εύηχων λέξεων, κάνει φιλοσοφικές αναζητήσεις και υπαρξιακά ερωτήματα. Υμνεί το φως και το σκοτάδι, τον έρωτα και τον χωρισμό, το μικρό και το μεγάλο, την ζωή και τον θάνατο, με τον ίδιο τρόπο, νωχελικά, μελαγχολικά με μια δύναμη σκέψης Νόμιζα ότι η διαδρομή Χάλκη - Μυτιλήνη  της είχε κλέψει το μυαλό αλλά ήρθε η Λέρος και την απήγαγε.

Γιώργος Σφακιανάκης Οκτώβριος 2013   

Ο Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗΣ και τα ΜΑΡΜΑΡΑ του ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

    Όλοι γνωρίζουμε τους αγώνες που έδωσε η αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη ενάντια στην δικτατορία, από το Παρίσι ως το Μόντρεαλ έδινε συναυλίες για να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια γνώμη. Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας έβαλε σκοπό της ζωής της την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο .  Είναι η γυναίκα που μας έμαθε να μην τα λέμε Ελγίνεια αλλά Μάρμαρα του Παρθενώνα. Λίγοι ξέρουν ότι πολύ πριν την Μελίνα, ο Καβάφης είχε θέση δημόσια θέμα στους Άγγλους την επιστροφή των γλυπτών στην Ελλάδα, όπως και την απελευθέρωση της Κύπρου.
    Ο Βάρναλης συμβούλευε , κάθε γνώμη ενός δημιουργού πρέπει να τοποθετείτε μέσα στο πνεύμα της εποχής του, έπειτα μέσα στο πνεύμα της δικής του τέχνης ,και τέλος στην αισθητική του εξέλιξη. Ποιο ήταν όμως το πνεύμα της εποχής;
Η Αίγυπτος ήταν ένα βρετανικό προτεκτοράτο, λογοκρισία, αστυνομοκρατία, οι μυστικές υπηρεσίες κυβερνούσανε, δεν έδιναν ούτε άδεια έκδοσης εφημερίδας αν δεν πρόσκειται φιλικά προς τα αγγλικά συμφέροντα.
    Το παροικιακό κεφάλαιο εκτελεί χρέη πολύτιμου υπηρέτη, ασχολείται στην αρχή με τις θαλάσσιες μεταφορές και αργότερα με το βαμβάκι, καμία ελπίδα για ανεξάρτητη ελληνική οικονομική πολιτική στην Αίγυπτο. Οι Άγγλοι κρατούν για τον εαυτό τους το εμπόριο και δεν βλέπουν την ελληνική παροικία με καλό μάτι. Στις 15 Μαρτίου 1891 δημοσιεύεται « Η Ελληνοαιγυπτιακή Σύμβαση» που απαγορεύει την εισαγωγή ελληνικών καπνών στην Αίγυπτο. Δριμύτατες επικρίσεις για τον Τρικούπη και τους Άγγλους. Με υπόδειξη των Άγγλων ετοιμάζεται νομοσχέδιο εις βάρος του ελληνισμού για περιορισμό της ελληνικής ιθαγένειας και της ετεροδικίας, νέοι αστυνομικοί κανονισμοί για τα νυχτερινά κέντρα και νέους φόρους ειδικότητας.
    Ο Κ.Π.Καβάφης είχε να γράψει ποίηση πέντε χρόνια, πενθούσε και τον πρόσφατο θάνατο του αδελφού του Πέτρου Ιωάννη. Τι είναι αυτό που τον βγάζει από το πένθος και την απραξία και πιάνει την πέννα. Εμφανίζεται στο μεγαλύτερο λογοτεχνικό περιοδικό της Αγγλίας Nineteenth Century ένα κείμενο περί αστεϊσμού για την επιστροφή των μνημείων στην Ελλάδα από τον Νώουλς διευθυντή του ( έχουν προηγηθεί και κάποιες ύβρεις από την βασίλισσα του Βελγίου σε βάρος του ελληνικού λαού ) και ο Καβάφης του απαντάει γεμάτος αγανάκτηση, τον αποκαλεί υβριστή, ελαφρόμυαλο και μικρόψυχο. Υπερασπίζεται τις ελληνικές κυβερνήσεις και τελειώνει, δικά μας είναι ότι θέλουμε τα κάνουμε. Ο Φόρστερ λόγιος της εποχής προσυπογράφει το κείμενο του Καβάφη με επιστολή του στο περιοδικό και τους θέτει εμπρός στο δίλημμα του πολιτισμού τους. Ο Φρειδερίκος Χάρισον έγραψε Απόδοτε τα Ελγίνεια Μάρμαρα. Ο Κ.Π.Καβάφης δεν τους απαντάει με ποίηση όπως έκανε στην περίπτωση του Ντινσουάι ( μαρτυρικό χωριό που εκτελέστηκαν αθώοι φελάχοι ) αλλά με μαχόμενη δημοσιογραφία. Στις 27 Μαρτίου 1891 παρότι ήταν δημόσιος υπάλληλος με Άγγλους προϊσταμένους γράφει την πρώτη επιστολή.
    Εν τη εξάψει του ο κ. Νώουλς τι δεν λέγει! Εκθειάζει την κλοπή του Έλγιν και η ευγνωμοσύνη του είναι ευλάβεια και φροντίδα προς τα αρχαία μνημεία Δεν αναγράφω περισσοτέρας εκ των παρατηρήσεων του κ. Νώουλς. Είναι της αυτής ποιότητας και αι επίλοιποι . Ο ανήρ εις άλλας περιστάσεις απέδειξεν ότι δεν αμοιρεί παιδείας, ορθής κρίσεως, και άλλων φιλολογικών προσόντων. Εκθειάζει το βανδαλισμό του Έλγιν, και η ευγνωμοσύνη του είναι τόσο μεγάλη που πρόθυμα θα έδινε στον Έλγιν μια θέση ανάμεσα στους ευεργέτες της ανθρωπότητας. Μυκτηρίζει το Βύρωνα και σχετίζει την κλοπή των μαρμάρων με τα ένδοξα τρόπαια του Νέλσον.
    Δύο μακροσκελείς επιστολές έστειλε ο Καβάφης στο περιοδικό με το ίδιο χαρακτηριστικό ειρωνικό του ύφος. Η μόνιμη δικαιολογία των Άγγλων ότι κινδυνεύουν τα μάρμαρα τότε από το μεσανατολικό, ο Καβάφης τους απαντούσε, λύστε το πρόβλημα που εσείς δημιουργήσατε για να μην κινδυνεύουν ούτε τα μάρμαρα ούτε και οι άνθρωποι. Αγαπούσε την Αγγλική κουλτούρα αλλά ήταν αντίθετος με τα ιμπεριαλιστικά τους σχέδια, έχοντας γνώση της ιστορίας και της πολιτικής, στοχάστηκε πολύ πάνω από τις τύχες του ελληνισμού και προσπάθησε με τα ιστορικά σύμβολα και πρόσωπα να καυτηριάσει και να δείξει τον δρόμο για την επιβίωση του ελληνικού στοιχείου , προειδοποιούσε για τα μελλούμενα . Ουδένα αγώνα εθεώρει περιττόν δια την εξυπηρέτησιν του ελληνισμού [Γ.Λεχωνίτης] Η αλληλογραφία με τον Άγγλο συγγραφέα Ε.Μ.Φόρστερ αναδεικνύει πόσο συμφωνούσαν και οι δύο για τον καταστρεπτικό αγγλικό ιμπεριαλισμό.

    Δεν δανείζεται τους ήρωες του από την εξέγερση του 21 στην Ελλάδα που είναι χρονικά πιο κοντά σε αυτόν και είναι γεμάτη από ηρωικές μορφές που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν κάθε ποιητή.

    Οι μύθοι των ποιημάτων του και τα πρόσωπα υπαρκτά ή φανταστικά είναι από την ελληνιστική και ελληνορωμαϊκή εποχή με επίκεντρο την Αλεξάνδρεια και δεν ήταν τυχαίοι, έβλεπε ταύτιση ρωμαϊκού και αγγλικού ιμπεριαλισμού, χρονικός συνταυτισμός. Το περίφημο PAX ROMANNA ήγουν PAX BRITANNICA τα λέει όλα. Αντιλαμβανόταν την χρησιμότητα τον αγγλικών αποικιών προς όφελος του εμπορίου και των αγγλικών μονοπωλίων αλλά αρνιότανε να δεχθεί την αρπαγή των αρχαίων για τον στολισμό του βρετανικού μουσείου με ξένα αγγεία που δεν δένουν ούτε με την ιστορία τους ούτε με τον πολιτισμό τους και κυρίως χωρίς την σύμφωνη γνώμη του ιδιοκτήτη τους, του ελληνικού λαού. 

Γιώργος Σφακιανάκης. Μάρτης 2013

ΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΒΑΣΙΛΗ

Ένα γράμμα στον Βασίλη.

Θα προσπαθήσω να εξηγήσω στον φίλο μου τον Βασίλη ποιες είναι οι δυσκολίες που δεν μπορεί να καταλάβει τους ποιητές τα γραφόμενα και την συμπεριφορά τους και βγάζει λάθος συμπεράσματα. Συμφωνώ δεν είναι εύκολο να καταλάβεις ένα ποιητή ,θέλει προσπάθεια με ευγενικά αισθήματα και αποστασιοποίηση ,πίστεψε με εσύ θα βγεις κερδισμένος γιατί και ο πιο άσημος έχει κάτι να πει. Η αναγκαιότητα της ποίησης έχει απαντηθεί χρόνια τώρα με το γενικότερο ερώτημα της αναγκαιότητας της τέχνης στη ζωή. Δεν μπορείς να κρίνεις ένα ποιητή με την ευκολία που κρίνεις ένα φίλο σου, είναι λάθος αυτό, ένας ποιητής συγκρίνεται με άλλο ποιητή. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν συμμετέχουν στους προβληματισμούς των πολλών έχουν άλλες ευαισθησίες, αντιλαμβάνονται διαφορετικά τις καταστάσεις και έχουν τις δικές τους ερμηνείες. Ο ποιητής έχει υποχρέωση να δημοσιεύσει αυτό το κάτι άλλο και ας έρθει σε σύγκρουση με το κατεστημένο και τους πολλούς γιατί διαφορετικά κινδυνεύει να ταυτιστεί με την φιλοσοφία του καναπέ. Ο ποιητής δεν γράφει μόνο πρέπει να έχει και στάση ζωής , να βρίσκει το κρυμμένο , να σπάει την πέτρα για να δεις το κυκλάμινο . Η ζωή είναι δύσκολή και άδικη, η γκρίνια όμως του αδικημένου σε τελματώνει και δεν σε βοηθάει να πας μπροστά Ο ποιητής δεν απομονώνεται από κοινούς θνητούς, υμνεί την ομορφιά της ζωής, την χαραμάδα που βάζει φως, είναι μπροστάρης καταγγέλλει το άδικο ,το λάθος, το ψέμα, την προδοσία και αυτά όλη του τη ζωή και όχι ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Η αυτοαπομόνωση και η μοναξιά είναι απαραίτητα συστατικά για τον ποιητή για να μπορέσει να αποφύγει την ηχορύπανση ανούσιων φλύαρων κουτσομπολιών . Αν δεν μπορείς να καταλάβεις τι λέει ο ποιητής δεν φταίει αυτός, προσπάθησε ξανά μια δεύτερη σκέψη νηφάλια θα βοηθήσει, κυρίως όμως μην του αποδώσεις ταπεινές προθέσεις . Ρωτήθηκα πριν από λίγο χρόνο, υποψήφιος βραβείου Ακαδημίας Αθηνών ανέβηκε χαιρέτησε την επιτροπή και έφυγε. Οι καλεσμένοι φώναζαν το ‘’ βραβείο ‘’ γύρισε και πείρε το βραβείο. Ποιος θα μπορούσε να το κάνει; Απάντησα ένας ποιητής και δεν έπεσα έξω η Ολυμπία Καράγιωργα άφησε την Κική Δημουλά να περιμένει με το βραβείο στο χέρι, χαιρέτησε ευγενικά την επιτροπή της Ακαδημίας Αθηνών και έφυγε. Πες μου ποιος άλλος θα το έκανε; Μόνο ένας ποιητής έχει τις δικές του προτεραιότητες.
Αν μου ζητούσες να αλλάξω την επικεφαλίδα του κειμένου θα διάλεγα [ Πρωτότυπη παρουσίασης της βράβευσης της Ολυμπίας Καράγιωργας από την Ακαδημία Αθηνών για το τελευταίο της ποιητικό βιβλίο Χειμώνας στη Λέρο. ]
Ο Βασίλης είναι φανταστικό πρόσωπο και η Ολυμπία είναι φανταστική στο γράψιμο της.
Γιώργος Σφακιανάκης.

ΝΕΚΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ και Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

                  

Οι ιστορικοί χρόνια τώρα διαφωνούν για το πότε άρχισε και πότε τελείωσε η ελληνιστική περίοδος, συμφωνούν όμως ότι ήταν τρεις αιώνες ελληνικού πολιτισμού που ακτινοβόλησε μακριά από την Ελλάδα, ένα εκπολιτιστικό ιστορικό φαινόμενο. Πρώτος ο Ντόιζεν εισήγαγε τον όρο ελληνιστικός.  

D.H. LAWRECE είκοσι ποιήματα
Μετάφραση ΟΛΥΜΠΊΑ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑ
Όταν ο ταχυδρόμος σου φέρνει ένα τέτοιο βιβλίο με τόση θερμή αφιέρωση ο πειρασμός δεν είναι αν θα το διαβάσεις, αυτό είναι δεδομένο, ο πειρασμός είναι να γράψεις δύο λόγια ; και από τον πειρασμό πέφτεις στο δίλλημα , θα μπορέσω να ανταποκριθώ σε αυτούς τους ογκόλιθους της λογοτεχνίας. Την Ολυμπία ποτέ δεν την είδα σαν την Μπίτσα την γειτόνισσα που γράφει ποιήματα , όταν βάζεις συναισθήματα καταστρέφεις την κριτική σου, χρειάζεσαι αποστασιοποίηση για να μπορέσεις να προσφέρεις έργο. Για μένα πάντα θα είναι η Ολυμπία Καράγιωργα η ποιήτρια, η γυναίκα που με πείρε από το χέρι και μου έδειξε το βασανιστικό δρόμο της ποίησης , η δασκάλα μου .[ αχ.. γιατί Ολυμπία ; ] Μου αρέσουν τα πρόσωπα που καταπιάνεται στις μεταφράσεις της και τις προσωπογραφίες , Albert Camus , Alba Ambert ,Oskar Wilde , Lorca , Virginia Woolf , Nijinsky , Ευριπίδης ,Γ. Σαραντάρης και ο Lawrece . Αυτή την φορά το εγχείρημα δεν είναι εύκολο, μέσα από την μετάφραση πρέπει να βγάλεις την προσωπικότητα του ποιητή να τον ψυχαναλύσεις να βγάλεις τα πιστεύω του, τις αρχές του , και συνάμα να περιγράψεις το κλίμα της εποχής για να μπορέσεις να έχεις πλήρη εικόνα. Μόλις έχει τελειώσει ο α.παγκόσμιος πόλεμος , η Αγγλία ζει την εκβιομηχάνιση της , και κυνηγάει της πετρελαιοπαραγωγές χώρες με πολέμους και κατακτήσεις, η γυναίκα μπαίνει στην παραγωγή, οι μηχανές παίρνουν θέσεις εργασίας από τους εργάτες και αυτό τον πονάει, η αποικία της Ινδίας ξεσηκώνετε ,ο δικαστής Ρόουλετ καταργεί τα δικαστήρια των ενόρκων και αναλαμβάνει η αστυνομία να διαλύει συγκεντρώσεις να λογοκρίνει και να φυλακίζει, μια μιλιταριστική εποχή. Η φιλοσοφία του Γκάντι επηρεάζει την Ευρώπη.